De VVD beschrijft in haar verkiezingsprogramma de vrije pers als een van de pilaren van liberale waarden. De partij besteedt aandacht aan het weerbaar maken van leerlingen tegen online beïnvloeding, en wil spelregels voor digitale platforms. Uit de geanalyseerde materialen blijkt geen intentie om media in Nederland financieel te ondersteunen, maar wel een ambitie tot aanpassing van de mededingingsregels om de semi-monopoliepositie van platforms aan te pakken. Op internationaal gebied is de VVD geen pro-actieve bepleiter van persvrijheid, maar de partij ondersteunde wel een amendement van coalitiegenoot D66 om meer geld voor journalisten in nood wereldwijd vrij te maken. Ook wil de VVD de veiligheid van journalisten in Nederland verbeteren via een taakstrafverbod. De partij besteedt o.a. aandacht aan de veiligheid van freelance journalisten. De VVD plaatst wel een kanttekening over de reikwijdte van vrijheid van meningsuiting: in de strijd tegen radicalisering en terreur weegt het belang van veiligheid zwaarder dan het belang van de vrijheid van meningsuiting.
“Veiligheid staat voorop in de strijd tegen radicalisering en terreur, ook als daarvoor de vrijheid van meningsuiting van haatpredikers of de godsdienstvrijheid van ondermijnende genootschappen wordt beperkt. Of als daardoor jihadgangers stateloos worden wanneer hen het Nederlanderschap wordt afgenomen om te voorkomen dat zij terugkeren.” (verkiezingsprogramma)
“Meer dan honderd jaar is er gevochten voor de verwezenlijking van liberale idealen. Denk aan fundamentele vrijheden als de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid, de rechtsstaat en de vrije markt.” (verkiezingsprogramma)
Objectiviteit en waarheid van de informatie die we te zien krijgen
Score: goed
In het verkiezingsprogramma van de VVD is te lezen dat in het onderwijsprogramma aandacht moet komen voor onder andere het kritisch beschouwen van aangeboden informatie. In het partijprogramma is ook te lezen dat er meer transparantie moet komen over algoritmegebruik door de overheid in de vorm van een toezichthouder. Dit lijkt meer gericht te zijn op het voorkomen van discriminatie, dan op het voorkomen van polarisatie in het debat. Maar de partij benoemt wel dat met digitale platforms passende spelregels moeten worden opgesteld over hoe wordt omgegaan met persoonlijke data, met in acht neming van de vrijheid van meningsuiting.
“Een toezichthouder voor algoritmen om willekeur en discriminatie te voorkomen. De nieuwe organisatie ziet toe op transparantie van algoritmen in zowel de publieke als private sector, en grijpt in het uiterste geval in wanneer bestaande rechten worden geschonden, bijvoorbeeld in geval van ongelijke behandeling.” (verkiezingsprogramma)
“Samen met digitale platforms opstellen van passende spelregels voor het gebruik van persoonlijke data, met inachtneming van de vrijheid van meningsuiting.” (verkiezingsprogramma)
“Aanpassing van het onderwijs aan moderne technieken, door digitale vaardigheden onderdeel van het onderwijsprogramma te maken. Daarbij komt expliciet aandacht voor digitale platforms zoals sociale media, de gevolgen van gebruik voor persoonlijke data, kritisch beschouwen van aangeboden informatie, hoe je online communiceert en hoe je veilig online acteert. Zo worden kinderen weerbaarder tegen online beïnvloeding en privacyschending. Daarnaast kunnen leerlingen extra uitleg krijgen via door gespecialiseerde leraren gemaakte instructiefilmpjes.” (verkiezingsprogramma)
Toegang tot betrouwbare en diverse informatie onder druk
Score: een beetje
De VVD steunde het CDA-voorstel voor extra steun voor lokale en regionale nieuwsvoorziening ten tijde van de coronacrisis, waarna het Steunfonds volgde. Daarnaast erkent de VVD duidelijk de economische moeilijkheden voor traditionele media, zoals oneerlijke concurrentie met Big Tech op de advertentiemarkt. In het verkiezingsprogramma pleit de partij daarom onder andere voor een modernisering van de mededingingsregels zodat media-ondernemers beter kunnen concurreren met internationale Big Tech-bedrijven. Maar in het verkiezingsprogramma van de VVD is niets te lezen over de financiering van onderzoeksjournalistiek. Financiele ondersteuning aan lokale en regionale media, eveneens als de publieke omroep, worden niet genoemd. De partij bepleit in haar verkiezingsprogramma alleen samenwerking tussen landelijke, regionale en lokale media. Maar eerlijke beloningen voor het gebruik van journalistieke content door Big Tech zoals Facebook en Google komen niet voor in het verkiezingsprogramma. En de VVD stemde tegen de motie van het lid Westerveld over stimuleringsmaatregelen om de vitale mediasector te steunen.
“Het medialandschap verandert in een razend tempo. Consumenten kiezen steeds vaker zelf wanneer zij televisieseries, documentaires en speelfilms kijken. Ook gaan we steeds vaker zelf online op zoek naar een mix tussen binnen- en buitenlands aanbod. Deze veranderende vraag heeft ook grote gevolgen voor de advertentiemarkt. Grote internationale bedrijven (met name buitenlandse Big Tech-bedrijven) nemen een steeds groter gedeelte van de Nederlandse advertentiemarkt in, waardoor de inkomsten van Nederlandse media onder druk staan.” (verkiezingsprogramma)
“Aanpassing van de mededingingsregels zodat media-ondernemers beter kunnen concurreren met internationale Big Tech-bedrijven. Nu mag bijvoorbeeld een radiozender geen concurrenten overnemen als het daarmee een te groot deel van de advertentiemarkt voor radio inneemt, terwijl kijken of er een monopolie op de advertentiemarkt als geheel ontstaat beter past bij de manier waarop consumenten digitaal verschillende media gebruiken. De advertentiemarkt blijft wel toegankelijk voor nieuwe spelers.“(verkiezingsprogramma)
“Ook bevorderen we een betere samenwerking van lokale publieke omroepen in streekverbanden en betere samenwerking tussen landelijke, regionale en lokale publieke omroepen ter bevordering van de lokale journalistiek en democratie. Lokale en streekomroepen zijn volwaardig onderdeel van het medialandschap naast landelijke en regionale omroepen.” (verkiezingsprogramma)
“Een onderscheidende publieke omroep die zich richt op de kernonderwerpen nieuws, cultuur en educatie en zo reclameluw mogelijk is op landelijk, regionaal en lokaal niveau.” (verkiezingsprogramma)
“Dat zijn hele mooie woorden, maar ik zou minister Slob willen vragen om toch even contact op te nemen met de RPO, want die krijgt namelijk stevige signalen. Bij het NPO/RPO-plan dat naar de Kamer is gestuurd gaat het over 5,5 miljoen van de 15 miljoen uit de visiebrief. Daarvan is 1,1 miljoen bestemd voor het zeven minuten durende NOS regiojournaal op NPO 2. Wat blijkt? Van de 4,4 miljoen voor de twintig additionele minuten voor aanvullende programmering vanuit de regionale omroepen zegt de NPO nu tegen de RPO: sorry, jongens, maar dat geld is er niet, dus we kunnen verder niks. Dit zijn serieuze signalen die ik vanuit de RPO en de regionale omroepen krijg. Als de minister zegt dat er geen vuiltje aan de lucht is, dan zou ik hem toch willen vragen om in gesprek te gaan met de RPO. Als dan inderdaad blijkt dat er niks aan de hand is, so far, so good. Maar op het moment dat er wel wat aan de hand is, moet er snel worden ingegrepen. Als er een frustratie is in de zin van “jongens, het geld is er niet vanuit de NPO, sorry, we doen er niks mee en we houden op” en de RPO zich in de steek gelaten voelt, kan de minister wel zeggen “nou, het ziet er goed uit”, maar dan komen we er volgend jaar pas achter dat het helemaal is misgelopen. Daar wil ik de minister voor waarschuwen.” (OCW-begroting)
Pal staan voor persvrijheid in de EU en daarbuiten
Score: redelijk
In het verkiezingsprogramma van de VVD wordt de persvrijheid op internationaal gebied niet genoemd. Wel kunnen er financiële sancties aan rechtsstaatschendingen worden verbonden. De VVD was mede-indiener van het amendement Sjoerdsma om 2 miljoen euro vrij te maken voor noodhulp aan journalisten wereldwijd.
“Ook wordt verwacht dat de lidstaten zich aan de spelregels houden. Naast de rechtsstaat en democratische waarden, geldt dit ook voor de nationale begrotingen. De afgelopen jaren hebben we daar stevig op ingezet. Zo kan iedere lidstaat aan de noodrem trekken als geld uit het corona-herstelfonds onverstandig wordt besteed, gelden er hardere eisen aan de rechtsstaat bij lidstaten die lid willen worden en stijgt de Nederlandse afdracht aan de EU-begroting de komende jaren niet.” (verkiezingsprogramma)
Moties en amendementen
Amendement van het lid Sjoerdsma c.s. over middelen ter ondersteuning van journalisten in nood (Cie. BZ)
Indiener: D66
Mede-indieners: CDA, ChristenUnie, VVD
De veiligheid van journalisten in Nederland
Score: pro-actief
De VVD besteedde het afgelopen jaar veel aandacht aan de veiligheid van Nederlandse journalisten. In het verkiezingsprogramma is te lezen dat de partij intimidatie van journalisten zwaarder wil bestraffen, en doet de partij hiervoor een concreet voorstel: een taakstrafverbod voor bedreigers van journalisten. In de J&V-begrotingsbehandeling was er specifiek aandacht voor freelance journalisten. Tijdens de OCW-begrotingsbehandeling werd de minister door de VVD bevraagd over online en offline intimidatie van journalisten. Deze woorden werden ook omgezet in daden: de VVD diende 2 moties in om de veiligheid van journalisten in Nederland te verbeteren. Volgens deze moties moeten zwaar bedreigde journalisten terecht kunnen bij een landelijk aanspreekpunt van de politie. Freelance journalisten moeten ook veiligheidsmaatregelen kunnen nemen.
“Strengere straffen voor mensen die journalisten bedreigen, door het taakstrafverbod uit te breiden naar deze groep daders.” (verkiezingsprogramma)
“Betere proactieve beveiliging van bedreigde burgemeesters, lokale bestuurders, personen in de strafrechtketen en (freelance) journalisten die ondermijning blootleggen bij herziening van het stelsel bewaken en beveiligen. De Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB) krijgt hiervoor een aparte tak waarbij integraal wordt gekeken naar de beveiligingsdiensten van politie en marechaussee.” (verkiezingsprogramma)
“Ook journalisten worden in hun vrijheid beperkt, zowel door terreur als door groepen die om andere redenen liever niet hebben dat zij hun werk vrij kunnen doen. Denk aan drugscriminelen. Journalisten verdienen onze bescherming, want ze staan aan de basis van onze democratie. Ik wil dan ook graag dat de minister kijkt of er bij de politie een landelijk aanspreekpunt kan komen voor de categorie zwaarder bedreigde journalisten.” (Begroting J&V)
“Ook wil ik aandacht vragen voor de veiligheid van freelancejournalisten. Het gaat dan om freelancers die geen groot mediabedrijf achter zich hebben staan en steun nodig hebben als zij veiligheidsmaatregelen moeten treffen. Ik hoor nu van freelancers dat zij er soms voor kiezen om hun verhaal niet uit te brengen, omdat zij zich zorgen maken over hun veiligheid. Als journalisten om deze reden verhalen laten gaan, dan is dat begrijpelijk maar tegelijkertijd zeer schrijnend. We mogen ons hier absoluut niet bij neerleggen. Dit is een directe aantasting van de vrijheid van pers. Ik wil graag dat het kabinet met de grote mediagiganten om tafel gaat om te kijken hoe er een fonds gevormd kan worden voor deze groep. Als je werkelijk denkt dat je journalisten in ons land kunt bedreigen, dan wordt dat wat de VVD betreft zwaarder bestraft”(Begroting J&V)
“Kan de minister erop ingaan hoe wij ervoor zorgen dat de journalisten, die onmisbaar zijn voor onze rechtsstaat, worden beschermd en dat zij hun werk kunnen doen, of het nou gaat om online of offline bedreigingen? Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat we naast hen staan en hen helpen om uiteindelijk de mensen die deze beroepsgroep bedreigen en met geweld willen aanvallen achter slot en grendel te krijgen en zo de veiligheid van onze democratische rechtsstaat indirect veilig te borgen?” (OCW-begroting)
Moties en amendementen
Motie van het lid Yesilgöz-Zegerius c.s. over ondersteuning voor freelancejournalisten bij beveiliging na bedreiging (Cie. J&V)
Indiener: VVD
Mede-indieners: CDA, ChristenUnie, D66, GroenLinks
Gewijzigde motie van het lid Yesilgöz-Zegerius c.s. over voor de veiligheid van journalisten één aanspreekpunt bij het Team Bedreigde Politici te realiseren (Cie. J&V)